Halk Meclisleri (Sovyet) sistemi Çin'deki 4 siyasi sistemden biridir.  
Çin'de kaç kademe Halk Kongresi vardır?

Cemre Alagöz

Çin Halk Cumhuriyeti'nde beş düzeyde halk kongresi bulunmaktadır. Halk Kongre'lerinin seçim yasasının 2. Maddesi tam olarak şöyle: Merkezi Ulusal Halk Kongresi'ne ve her düzeydeki yerel halk kongrelerine halk vekilleri seçimleri, Çin Komünist Partisi'nin önderliğine, demokrasinin tam olarak uygulanması ilkesine ve yasalara sıkı sıkıya uyulması ilkesine bağlı kalacaktır. 

1) Ulusal Halk Kongresi

2) Doğrudan merkezi hükümete bağlı illerin, azınlık milliyet özerk bölgelerin ve belediyelerin halk kongreleri

3) İlçe ve azınlık milliyet özerk vilayet olarak bölünmüş şehirlerin halk kongreleri

4) İlçelerin, ilçe olarak bölünmemiş şehirlerin ve belediye bölgelerinin halk kongreleri

5) Kasaba ve beldelerin halk kongreleri

Bu kongreler 5 yıllık çalışma dönemi içinde seçtikleri daimi komiteler önderliğinde belirli düzenli aralıklarla toplanmakta ve uygulamaya dönük kararlar almakta ve çeşitli yasalar çıkarmaktadırlar.

Bu halk vekilleri kapitalist ülkelerdeki gibi profesyonel politikacılar değildir. Kasım 2022 tarihinden itibaren Çin'de seçim süreçleri başlamıştır ve bu süre. Ocak 2023'te sona erecek, yeni vekiller Mart 2023'te göreve başlayacaktır.

Çin'de uygulanan Sovyet (halk meclisleri) örgütlenme sistemi, aşağıdan yukarı 5 kademeden oluşuyor ve seçimler aşağıdan yukarı doğru ilerliyor. Aşağıdaki iki kademedeki Sovyet (halk meclisleri) halk vekilleri doğrudan halk tarafından 5 yıllığına seçiliyor. 

Adaylar, Çin Komünist partisi ve diğer 8 parti tarafından, kitle örgütleri tarafından veya 10 kişinin önerisiyle veya önerilebiliyor. Adaylara ve seçilenlere itiraz edilebiliyor ve bu kişiler geri çektirilebiliyor. Bu işlemle ilgili detaylı prosedürler belirlenmiş durumda. 1949 yılından bu yana genel olarak bu sistem uygulanıyor.

Diğer üst kademelerdeki Sovyet (halk meclisleri) seçilen halk vekilleri bir alt düzey sovyetin (halk meclisinin) halk vekilleri tarafından seçiliyor, bu anlamda 3. 4. ve en üstteki 5. kademedeki halk vekilleri doğrudan halk tarafından seçilmiş olmuyor. Azınlık milliyetten gelen halk vekillerinin seçilmesi için pozitif ayrımcılık uygulanıyor.

Ordu ve polis mensupları ayrı bir eyalet gibi görülüyor, onlar için özel bir alt seçim yasası var. Örneğin bu kesim kendi içinden yaptığı seçimlere göre ulusal düzeydeki halk meclisine 278 halk vekili gönderiyor, bunlar halk meclisindeki toplam halk vekili sayısının (2950 civarı) %9,5'ini oluşturuyor.  

Halk Meclisleri (Sovyet) sistemi Çin'deki 4 siyasi sistemden biridir. İkincisi, ÇKP dışındaki diğer partilerin ve partisiz bireylerin danışmacı demokrasi sistemi (sadece üçte bir vekil sayısı Komünist partililerden oluşuyor). Bunlara Politik Danışma Meclisleri adı veriliyor. Üçüncüsü, azınlık milliyetlerin özerk bölgeleri sistemidir. Dördüncüsü de doğrudan taban demokrasisi sistemi, işyeri konseyleri, mahalle ve semt konseyleri, köy konseyleridir.

Halk meclislerinin seçim prosedürlerini yönlendiren ve düzenleyen her kademedeki seçim kurulları işlevleri hükümet/devlet organları tarafından değil seçilmiş insanlardan oluşuyor; halk vekilliğine adaylığını koyan kişiler bu kurulların üyesi olamıyor. Örneğin, eyalet meclisinin seçilmiş daimi komitesi, kendi eyaletindeki bir alt düzeydeki kent düzeyindeki halk meclisleri seçimlerinin seçim kurullarını atıyor.

Her kademedeki halk meclisi seçimlerinde o kademenin en yüksek parti organı seçim sürecinde yumuşak önderlik görevlerini üstleniyor, diğer deyişle demokrasi ilkesinin tam olarak işlemesi ve seçim yasasının tam olarak uygulanmasında önderlik ediyor. (Örneğin, seçime kayırma, para ve mevkinin karışmaması, adaylara halkın yaptığı itirazların düzgün ele alınması v.b.)

Tabii bu temel olarak seçim kurullarının sorumluluğunda fakat parti de onları teşvik ediyor…

Herhangi bir kademedeki halk meclisine seçilecek vekil sayısı her seçimden önce seçim yasasında belirtilen net tanımlanmış ilkelere göre yeniden belirleniyor. Örneğin Pekin ve civar bölgesi eyalet meclisi önümüzdeki 2023 yılı seçimlerde merkezi Ulusal Halk Kongresi 40 vekil seçip gönderecek, Sincan-Uygur Özerk bölgesi 56 vekil gönderecek. Vekillerin seçiminde rekabet ilkesi uygulandığı için seçilecek milletvekili sayısının en az 1.5, en fazla 3 katı arasında aday gösterilmesi şartı var. Vekil seçimlerinde halk kesimlerinin dağılımı işçi, köylü, aydın, kadın gibi teşvik edilen fakat belirli bir oran da verilmeyen, 70 yıl içindeki uygulamadan gelen ilkeler var.

Örneğin seçim yasasının 7. maddesi şöyle yazıyor: Ulusal Halk Kongresi ve her düzeydeki yerel ve eyalet düzeyindeki halk kongrelerinin halk vekilleri olabildiğince kapsamlı ve geniş bir şekilde temsil edilmeli ve özellikle işçilerin, köylülerin ve aydınların temsilcileri olmak üzere uygun sayıda taban düzeyinde halk unsurlarından halk vekilini içermelidir; uygun sayıda kadın milletvekili olmalı ve kadın milletvekillerinin oranı kademeli olarak artırılmalıdır. 

Ulusal Halk Kongresi ve çok sayıda denizaşırı ülkelerden ülkeye dönen Çinlinin bulunduğu bölgelerdeki yerel halk kongrelerinde uygun sayıda denizaşırı ülkeden dönen Çinli vekil bulunmalıdır.