Celal Bayar: Türk Sağ Kanat Bürokrat Burjuva Milliyetçiliğinin Önemli Bir İsmi, Bir Biyografi / Mehmet Uçumver

1883 yılında Bursa'nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde doğdu. Bursa'da İpek Meslek Yüksek Okulu ve ardından Kanada'da kilise bağlantılı bir Fransız Kolejinde eğitim gördü ve ardından memuriyet yaşamına atıldı. 1907'de İttihat ve Terakki'nin Bursa'daki gizli kolu olan Küme adlı örgüte girdi. Ardından Cemiyet tarafından İzmir'e gönderildi. Adliye, reji ve bankacılık sahasında memuriyet görevlerinde bulundu. Gemlik Mahkeme ve Reji Kalemleri'nde memur olarak çalışma hayatına başlamıştır. Ardından Bursa'ya giderek Ziraat Bankası'nda görev almış ve bu sırada Harir Darüttalimi ve Collège français de l'Assomption isimli okullara devam etmiştir. Bursa'daki çalışmalarını Deutsche Orientbank 'ta sürdürmüştür. Daha sonra İttihad-ı Milli bankasında çalışmıştır. Bu sırada İnegöllü Refet Bey'in kızı Reşide ile evlenmiştir. Plevne'de göç eden varlıklı bir ailenin çocuğudur.

1908 yılında İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katıldı. Bu cemiyetin Bursa Şubesi Genel Sekreterliğini yaptı. 1918 yılında Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti'ne girmiştir.

1913 yılı sonunda İzmir'e yerleşti. 12 Ocak 1920'de toplanan son Osmanlı Mebusan Meclisi'ne Saruhan Sancağı milletvekili olarak katıldı. Millî Mücadele'nin başlaması ile birlikte Anadolu'ya geçerek bu harekete fiilen Galip Hoca olarak katıldı.

Türkiye Cumhuriyeti'nin üçüncü Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Millî Mücadele yıllarından itibaren Ulusal Kurtuluş Devrimi'nin içinde yer almıştır. Mahmut Celâl Bey, I. Dünya Savaşı esnasında İttihat Terakki'nin İzmir Sorumlusu iken, Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra Yunan işgalinin başlayacağını, işgal başlamadan öngörerek silahlı mücadele için çalışmalara başlamış ve Gâlip Hoca takma adı ile Ege Bölgesi Kuva-i Milliyesi'nin kurulmasında etkin vazife yapmış, İstanbul'da toplanan Son Osmanlı Meclisi'ne Saruhan Milletvekili seçilmiş, Misak-ı Milli'nin kabulünden sonra, İngiltere önderliğindeki Îtilâf Devletlerinin İstanbul'u resmen işgal ederek, Meclis'i dağıtması üzerine, Mustafa Kemâl Paşa tarafından 23 Nisan 1920'de Ankara'da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne iştirak etmiştir.

İstiklâl Savaşı esnasında Ankara Hükümeti'nin İktisat Bakanlığı görevini yürüten Celâl Bey, Bayındırlık Bakanlığı ve vekâleten Dışişleri Bakanlığı yapmıştır.

30 Ağustos Zaferi ile İstiklâl Savaşı'nın tamamlanması üzerine, Lozan Barış Müzakerelerine giden heyette danışman olarak yer alan Celâl Bey, Cumhuriyet'in ilanından sonra Göçmen Mübadele İmar ve İskân Bakanlığı yapmış ve Cumhurbaşkanı Mustafa Kemâl Paşa'nın teklifi üzerine, 1924'te, Bakanlıktan istifa ederek, İş Bankası'nı kurmuştur. Celâl Beyin Genel Müdürlüğünü yaptığı İş Bankası, ülke  koyduğu mali güç ile Merkez Bankası'nın kuruluşunda rol oynamış, yurt dışında şubeler açarak ihracatın gelişmesini sağlamıştır.

1932 yılına kadar İş Bankası Genel Müdürlüğü görevini yürüterek, ülke kalkınmasında ve sanayileşmesinde önemli başarılar sağlayan Celâl Bey, 1932'de, Mustafa Kemâl Paşa tarafından Ekonomi Bakanlığı'na getirilmiştir. 1937 senesine kadar, İktisat Bakanlığı görevini yürüten Celâl Bayar, ülkenin sanayileşmesi ve kalkınmasında büyük rol oynamış, ihracatta dış ticaret fazlası temin ederek Türkiye'nin kâr etmesini sağlamış, Devletçilik İlkesi ile cam fabrikası, kağıt fabrikası ve pek çok dokuma fabrikası, kimya, kömür sanayii kurmuş, Karabük Demir Çelik Fabrikası'nın yapımını başlatmış, Türkiye'de ilk yerli vapurun üretilmesini sağlamış, tersaneleri gemi üretecek hâle getirmiştir. Sanayi sahasında gelişme için Sümerbank, madencilik sahasındaki faaliyetler için Etibank kurulmuştur.

1937'de, Atatürk tarafından Başbakanlığa getirilen Celâl Bayar, Atatürk'ün vefatına kadar, Başbakanlık vazifesini yürütmüştür. Bayar'ın Başbakanlığı döneminde Hatay Meselesi halledilmiş, denizcilik sahasındaki gelişme için Denizbank kurulmuş, yaklaşan II. Dünya Savaşı'na karşı tedbirler alınarak silah sanayii geliştirilmiş, Balkan Devletleri ile dostluk ilişkileri sağlanarak, Edirne'nin askersizlik statüsüne son verilmiş ve Türk Ordusu 1937 yılında Edirne'ye girmiştir.

10 Kasım 1938'de, Atatürk'ün vefatının ertesi günü 11 Kasım 1938'de İsmet İnönü Cumhurbaşkanı seçilmiş, İnönü Dönemi'ne geçiş aşamasının yaşandığı bu dönemde, Bayar, rejimin istikrarsızlığa girmemesi ve Atatürk'ün cenaze merasiminin gerektiği ilgi ile yapılabilmesi için, Cumhurbaşkanı İnönü'nün teklifini kabul ederek, üç ay Başbakanlık görevi yapmış, İnönü ile çelişmesi nedeniyle istifa etmiştir.

1945'te, II. Dünya Savaşı'nın bitmesinden sonra, CHP içinde yaptığı muhalefet neticesinde Parti'den istifa etmek zorunda kalan Celâl Bayar, ülkede gelişen muhalefet hareketinin siyasete yansıması ve iktidarın barışçı yollar ile değişmesi için 1946'da, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile Demokrat Parti'yi kurmuştur.

Genel Başkan seçilen Bayar, kendisine yapılan darbe teklifini reddederek, 1946'dan 1950'ye kadar yaptığı siyasî mücadele neticesinde, seçimlerin gizli oy ve açık tasnif usulü ile ve hâkim teminatı altında yapılmasını sağlayan Seçim Kanunu'nun yapılmasını temin ederek, 14 Mayıs 1950 Genel Seçimi ile, Türkiye Cumhuriyeti'nde iktidarın değişmesinde önemli rol oynamıştır. 14 Mayıs 1950'de, iktidara Demokrat Parti'nin gelmesi ile 22 Mayıs'ta Cumhurbaşkanı seçilen Bayar, DP'nin kuruluşundan itibaren vaat ettiği gibi Parti Genel Başkanlığı'nı Adnan Menderes'e bırakmış ve Menderes'i Başbakanlığa getirmiştir.

Cumhurbaşkanlığı döneminde, Bayar, dış politika ve Atatürk'ün manevi varlığının korunması ile yakından ilgilenmiş, Atatürk'ü Koruma Kanunu'nun çıkarılmasını sağlamıştır. Anıtkabir inşaatı tamamlanarak, 10 Kasım 1953'te yapılan törenle, Atatürk'ün naaşı Anıtkabir'e taşınmıştır. Kore'ye asker gönderilerek, Türkiye NATO'ya üye olmuş Ve dış politikada Türkiye'nin Kıbrıs üzerindeki hakları savunulmuştur.

1960'ta, Türkiye, İngiltere ve Yunanistan'ın imzaladığı Londra Anlaşması ile Kıbrıs'taki Türk çıkarları korunmuş, yapılan Garanti Anlaşması ile Kıbrıs Türklerinin haklarının korunması için Türkiye'nin garantör devlet olması kabul edilmiş, ilk Türk Askerî Birliği, Kıbrıs'a gönderilmiştir. CHP ve çeşitli politika partilerin desteklediği 27 Mayıs 1960 askeri darbesi Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, görevinden alınmış ve yargılanmıştır. 15 Eylül 1961'de Yassıada Mahkemesi tarafından idama mahkûm edildi. Cezası daha sonra müebbet hapse çevrilerek Yassıada'dan Kayseri Bölge Cezaevi'ne nakledilen Bayar, 7 Kasım 1964'te rahatsızlığı nedeniyle serbest bırakıldı.

Üç çocuğu olan Celal Bayar 22 Ağustos 1986 günü İstanbul'da vefat etti.